Tuesday, March 17, 2009
Sunday, March 15, 2009
Nga Shefki Hysa
Bilal Xhaferri
Jetëshkrim
Duhet të kem qenë në klasë të katërt a të pestë të shkollës fillore të vendlindjes sime, më kujtohet ashtu mjegullthi, kur për herë të parë kam lexuar një nga fragmentet e tregimeve të Bilal Xhaferrit… Ishte tregimi “Ti je partizane”, në mos gaboj… Ka kaluar një jetë dhe nuk më shqitet ende nga mendja ajo mbresë e thellë që më la… (Libri me tregimet e Bilalit “Njerëz të rinj, tokë e lashtë” më ra në dorë aty nga vera e vitit 1982. Ma dha për ta lexuar fshehtas miku im, poeti Agim Mato, me të cilin diskutoja për krijimet e mia të para dhe për të ardhmen time si djalë i pasionuar me prejardhje nga një familje e padëshiruar për regjimin e atëhershëm komunist). Që atëherë fillova të interesohesha për shkrimtarin Bilal Xhaferri e për krijimtarinë e tij që sepse më tërhiqte çuditërisht aq shumë… Më dukej sikur i kisha përjetuar dikur diku në një jetë tjetër tërë ato pasqyrime të krijimtarisë së tij, apo sikur kishim arritur në të njëjtin përfundim njëkohësisht, pavarësisht se nuk njiheshim e nuk ishim takuar kurrë më parë, siç u ndodh jo rrallë disa shkencëtarëve, studiuesve apo artistëve që zbulojnë njëherësh të njëjtin ligj, bëjnë të njëjtën shpikje, shtrojnë të njëjtën tezë e hipotezë a realizojnë vepra që përcjellin të njëjtat mesazhe universale, pa ditur asgjë për ekzistencën e njëri-tjetrit… Dhe ky lloj rezultati telepatik, sepse më bënte më të menduar, më shtynte drejt një lloj filozofimi meditativ që më kujtonte se diku ndodhet një fuqi hyjnore e padukshme, pra, vetë Zoti që dikton rrjedhën e mendimeve dhe ndjesive tona dhe që ashtu mjegullthi sikur na zgjon ndjesinë e ekzistencës së shpirtrave binjakë që priren drejt njëri-tjetrit ashtu pakuptuar, megjithëse pluskojnë të vetmuar nëpër hapësirat e pafundme të Universit…
Dhe mësova ashtu pëshpërimthi se ishte bashkëkrahinari im, lindur më 3 nëntor 1935, në Ninat të Konispolit, zonë e krahinës së Çamërisë, pasardhës në fisin e dijetarit të shquar Hoxhë Hasan Tahsini. Një mal e ndante fshatin tim, Shalësin, nga Ninati…
Pra, me Bilalin ishim njëkohësisht kaq pranë dhe kaq larg… Ai i mërguar në gusht të vitit 1969 apo më saktë i “arratisur” prej Shqipërisë, sipas terminologjisë së kohës së Regjimit Komunist, i shpallur “armik” i Atdheut, kurse unë i humbur në hutesën e harresës, asaj shkretëtire mendore që na serviri komunizmi…
Armik i Atdheut!… Përfytyroni, ç’absurditet!… Krijuesi i “Baladës Çame”-armik i Atdheut!… A ka logjikë njerëzore ta besojë këtë veç asaj logjike që e shpiku, logjikës së përbindshave?!…
Mjaftohemi me kaq… Larg labirinteve… Larg përbindshave…
Po cilat janë disa nga karakteristikat thelbësore të jetës së poetit, prozatorit dhe publicistit disident, Bilal Xhaferri?…
Në moshën 8 vjeç i vdiq e ëma, kurse në moshën 10 vjeç, pushteti komunist i pushkatoi të atin nacionalist dhe ai mbeti jetim me tri motra, nën kujdesin e Ferik Hoxhës, gjyshit nga i ati. Pasi kreu shkollën fillore në vendlindje, duke marrë dy klasë në një vit, më 1948 u largua për të gjetur punë në Sarandë, meqenëse nuk kishin asnjë mjet jetese, sidomos kur gjyshi u shpall kulak dhe e shpronësuan. Fillimisht gjeti një punë të rëndomtë në Sarandë; ngarkonte dhe shkarkonte qymyr në anijet e vogla, por, duke qenë i shkathët dhe i zgjuar, më vonë u punësua si korier në postë telegrafin e vendosur në ndërtesën ku kishte punuar doganier poeti rilindas Naim Frashëri. U strehua në familjen e hallës, e cila jetonte në një dhomë të vetme, prandaj shpesh detyrohej të flinte në lulishten buzë detit. Një herë në muaj, pasi merrte triskat, shkonte në Ninat te motrat duke ecur në këmbë dhjetëra kilometra. Për shkak të problemeve biografike, më 1952 e la Sarandën, u fut në hambarin e një anijeje dhe shkoi e u vendos në Durrës. Më 1954-1955 jetoi së bashku me motrën e vogël, Antikën, në një dhomë në Sukth të Durrësit. Aty ndiqnin të dy shkollën shtatëvjeçare, motra ditën, ndërsa ai natën, sepse punonte normist. Që në këtë kohë zuri të shkruante vargjet e para në copa letrash.
Ndërkohë kreu një shkollë teknike për ndërtim dhe u punësua në kantiere ndërtimi, në rruga-ura në Krujë, në hidrocentralin e Ulzës etj. Më 1962-1963 arriti të botojë poezitë dhe tregimet e para në "Zëri i Rinisë", "Drita", "Nëntori", "Ylli" etj. Shumë shkrimtarë dhe kritikë e afruan, e përkrahën dhe e ndihmuan që talenti i tij i spikatur të mos humbiste e të mos vyshkej nën peshën e pasojave të “biografisë së keqe”.
Kulmi i krijimtarisë së tij ishin vitet 1965-1968, kur iu botua vëllimi me tregime “Njerëz të rinj, tokë e lashtë” (1966), vëllimi poetik “Lirishta e kuqe” (1967), i cili, ende pa dalë në qarkullim, u ndalua nga censura komuniste dhe u shndërrua në brumë kartoni. Në këtë periudhë shkroi dhe romanin “Krastakraus” (1967), të cilin e paraqiti për ta botuar.
Në vitin 1968, në një mbledhje në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, ku paraqitej romani “Dasma” i Ismail Kadaresë, Bilali e kritikoi ashpër këtë vepër të cilësuar nga kritika e kohës si “Hark Triumfi” i Metodës së Realizmit Socialist, gjë që zgjoi mërinë e censorëve partiakë, të cilët iu kundërvunë menjëherë, jo vetem duke i kujtuar pushkatimin e të atit, por edhe duke e kërcënuar me fatin që i priste të gjithë armiqtë e klasës. Pas kësaj e përjashtuan menjëherë nga radhët e Lidhjes, i hoqën të drejtën e botimit, u ndalua shpërndarja e librave të tij, u hoq nga libraritë dhe bibliotekat libri “Njerëz të rinj, tokë e lashtë”, u grisën shkrimet e tij nga koleksionet e gazetave dhe revistave, romani “Krastakraus” u arkivua nëpër arkivat e Shtëpisë Botuese “Naim Frashëri”, ndërsa vet Bilali, i mbikqyrur vazhdimisht, u internua në fshatin Hamallë të Durrësit, ku kreu punë krahu në bujqësi, i kërcënuar dita-ditës për t'u arrestuar.
Në këto rrethana tepër të vështira, në gusht 1969, së bashku me kunatin, Selfo Hoxhën, u largua prej Shqipërie, pikërisht, prej vendlindjes për në Greqi. Me vete kishte ca dorëshkrime, ndërkohë që mjaft prej krijimtarisë: poezi, tregime, roman, skenar filmi etj., ua kishte besuar gazetares Ballkiz Halili e poetit Namik Mane. Para se të largohej, shkroi një letër, që ua drejtonte ndjekësve dhe përndjekësve të tij.
Për gati gjashtë muaj u mbajt në kampin e refugjatëve në Janinë (Greqi), pastaj shkoi në SHBA i tërhequr prej patriotëve çamë si Skënder Xhelua e Rexhep Hoxha.
Punoi gati dy vjet në gazetën shqiptare “Dielli”, por për shkak të pikëpamjeve të ndryshme me botuesit e saj, u detyrua të largohej. Më 1971, prej Bostoni dërgoi për botim në Prishtinë, në Ndërmarrjen Botuese “Rilindja” variantin e dytë, të romanit “Krastakraus”, me titullin “Ra Berati”, të cilin “Rilindja” pati mundësinë ta botonte vetëm më 1995, bashkë me vëllimin poetik “Eja trishtim” dhe vëllimin me tregime “Njerëz të rinj, tokë e lashtë”, ku janë përfshirë edhe tregime të tjera të botuara në Shqipëri dhe SHBA. Në letrën shoqëruese të dorëshkrimit të romanit thuhet: “Në përpjekjet e mia të afërta letrare kam menduar një përmbledhje me tregime nga jeta e sotme e popullit kosovar. Për të mbledhur materialet që do të më duhen të shkruaj këtë libër, shpresoj të vij për një vizitë në Kosovë vitin e ardhshëm”.
Në SHBA, për vite të tëra, Bilal Xhaferri u bë strumbullari i bashkimit të shqiptarëve të mërgimit, sidomos i mërgimtarëve çamë, të cilët në këtë periudhë u organizuan prej tij në organizatën Lidhja Çame, me qendër në Çikago, duke përtërirë traditën e mëparshme.
Në Çikago, në tetor të vitit 1974, krijoi edhe revistën “Krahu i Shqiponjës”, të cilën e pagëzoi, drejtoi, përgatiti dhe e botoi deri në fund të jetës. Në këtë revistë botoi shumë artikuj publicistikë, poezi, tregime, fragmente të romanit “Trotuare të kundërta” (1975), fragmente të romanit “Hëna e kantierëve” (1977), skeçe për kurset e gjuhës shqipe që ishin ngritur pranë xhamive, teqeve apo kishave shqiptare, botoi vizatime e karikatura të tij, foto artistike e dokumentare të bëra prej tij etj. Edhe në SHBA shkroi skenare filmash. Në numrin e revistës ku u botua për herë të parë një fragment i romanit “Hëna e kantierëve”, njoftohet, gjithashtu, se nga ky roman po përgatiste një skenar për një film artistik me metrazh të plotë nën titullin e përshtatur në anglisht “The moon of the Contryside” që do të xhirohej nga një kompani e Hollivudit.
Nëpërmjet revistës “Krahu i Shqiponjës” u lidh me shumë atdhetarë në SHBA, Kanada, Evropë, Turqi e gjetkë, me gazeta dhe revista të Diasporës dhe po nëpërmjet saj dhe veprimtarisë së tij, ndikoi mjaft në afrimin, bashkimin dhe bashkëpunimin midis shqiptarëve të të gjitha trevave, prirjeve, partive dhe organizatave politike. “Krahu i Shqiponjës” u kthye në revistë kombëtare, mbahej me shkrimet e mërgimtarëve dhe u drejtohej të gjithë shqiptarëve.
Mbështetje të madhe vëllazërore, morale e materiale kishte sidomos prej shqiptarëve të Kosovës dhe të Malit të Zi, prej partive dhe organizatave të tyre kombëtare, madje prej andej ishin edhe mjaft miq e bashkëpunëtorë të ngushtë të tij. Në një shënim falenderimi, në revistë shkruan: “Gjatë kësaj vere (1981) qëndrova disa muaj në Detroit. Midis shumë miqve, të cilët i falenderoj sinqerisht për mikpritjen e tyre vëllazërore, dua të përmend në mënyrë të veçantë Prof. Prenk Grudën.
Do ta ruaj në mendjen time si një kujtim të bukur kohën që kalova në shtëpinë e tij. Fisnikërinë karakteristike të shqiptarit, Prenka e shprehu thjesht dhe me një përzemërsi të çiltër kur erdhi në hotelin ku kisha zënë vend dhe më ftoi të banoja në shtëpinë e tij, duke më thënë: “Të vijsh njëlloj sikur vjen në shtëpinë tënde. Nuk ke përse të qindrosh në hotel. Paret që mund të prishësh këtu, ruaj që t'i përdorësh për revistën”. Ai më dha një çelës rezervë të shtëpisë së tij të bukur në periferi të Detroitit. Gjatë kohës që unë qëndrova në atë shtëpi e ndjeva veten vërtet si në shtëpine time” (“Krahu i Shqiponjës” 1981).
Po ky atdhetar që shkruante shpesh në revistën “Krahu i Shqiponjës” për çështjen kombëtare, që këmbente letra me Bilal Xhaferrin, i është gjendur afër edhe herë të tjera, e ka inkurajuar dhe i ka ofruar ndihmë të pakursyer. Në një letër (1985) i shkruan: “Qofshi shëndosh e mirë, siç ju dëshiron zemra. Me ju thanë të vërtetën, na ka marrë malli për ju. Dikush prej këtyne tonvet ka qenë në Çikago dhe ka pyet dikend aty për ju, po nuk i kanë thanë aspak fjalë të mira. I kanë thanë se nuk ke punë, as banesë, po je në hall të perëndisë, s'ke ku me ngranë e as ku me e kalue natën. Natyrisht, unë nuk e besoj kurrsesi që të kanë shkue punët kaq keq; i thash këtij që i solli këto fjalë prej Çikagos, mos me e bisedue ket gja me ndokend, se asht hata dhe e pabesueshme. Po unë e di, lum miku, se anmiqtë e ata që janë gojë hale flasin shka u lëshojnë dhambët. Lum vllau, bujrum te na këtu, e mirëse të vijsh si te vllaznit e tu.
Po ju nisi përkthimet prej disa gazetave gjermane, një artikull prej “Business welk” dhe një tjetër prej “New York Times” se ndoshta nuk keni pas rast me i pa.
Na shkruej, bre, burrë dy fjalë, sa me e dijt si ini, ose të lutem na thirr në telefon” (“Krahu i Shqiponjës” 1985, maj).
Pra, edhe në Amerikë, në vendin e lirisë së madhe, dikush e përndiqte dhe e ndëshkonte herë pas here për ta zhdukur atë bashkë me veprën e tij. Kështu, më 1978 e plagosën. Për këtë ngjarje tronditëse në “Krahu i Shqiponjës” është shkruar: “Bilal Xhaferri, editori i revistës “Krahu i Shqiponjës”, ndërsa shkonte në mbledhje për kremtimin e 100-vjetorit të Lidhjes së Prizrenit, u sulmua në errësirë nga tre njerëz të panjohur. Shokët që e prisnin në mbledhje, të shqetësuar nga vonesa e tij, dolën ta kërkonin dhe e gjetën në rrugë, të plagosur në kokë dhe në fytyrë dhe me një prerje thike në brinjë. Policia që u lajmërua dhe mbërriti menjëherë e shpuri të plagosurin në spital” (“Krahu i Shqiponjës”, 1985, maj).
Një herë e një kohë, mbase për frikësim, në Shqipëri u përhap një tashethem rrënqethës, sikur Kadri Hazbiu ishte shprehur se Bilal Xhaferrin do ta sjellim këtu të gjallë a të vdekur. Dhe vërtet që sigurimi i shtetit shqiptar nuk i ndahej as në Amerikë, siç tregojnë miqtë e tij.
Një goditje dërrmuese akoma më e rëndë për Bilalin ishte djegia e redaksisë më 1981 për të cilën ka shkruar në revistën “Krahu i Shqiponjës”: “Një zjarr që ra në ndërtesën ku ishte vendosur “Krahu i Shqiponjës” dogji të gjitha dosjet dhe koleksionet tona. Një tragjedi personale ishte kjo për Bilal Xhaferrin, i cili humbi atje librat dhe dorëshkrimet e tij, vëllime të plota letrare, studime, kërkime shkencore, përkthime, shënime politike, letra, piktura, fotografi, punë dhe përpjekje të dhjetë vjetëve të vështira të mërgimit” (Krahu i Shqiponjës” 1981, janar-shukurt).
Në muajin shtator 1986, një mëngjes, befas Bilali bie pa ndjenja. E shpunë urgjent në spital. U diagnostikua me tumor në kokë. E operuan, por disa ditë pas operacionit vdiq në spitalin e Çikagos, më 14 tetor 1986.
Bashkatdhetarët, të njohur e të panjohur, shokët e miqtë shqiptarë e të huaj, si dhe shtypi i mërgimit e përcollën me nderime të mëdha.
Romani "Krastakraus", i dorëzuar për botim më 1967, u botua vetëm më 1993, në Tiranë prej Shtëpisë Botuese “Bilal Xhaferri”.
Më 3 maj 1995, Presidenti i Republikës e dekoroi me medaljen “Martir i Demokracisë” (Dekreti nr. 1089), me motivacionin "Për përkushtim si publicist e politikan disident në luftën kundër komunizmit e diktaturës, për aspiratat e tij thellësisht kombëtare e demokratike".
Më 6 maj të vitit 1995, unë, si drejtues i Shoqatës Kulturore "Bilal Xhaferri", në bashkëpunim me Qeverinë shqiptare, inicova dhe organizova ceremonialin e rikthimit në Atdhe të eshtrave të poetit, prozatorit dhe publicistit të shquar disident Bilal Xhaferri që tanimë prehet në vendlindje, në Sarandë.
“Bilal Xhaferri ishte një shkrimtar i rrënjëve të etnisë në vitet gjashtëdhjetë, kur letërsia shqipe ose lavdëronte idetë e socializmit, ose fitoren në Luftën e Dytë, duke e thjeshtësuar këtë në absolutin ideologjik të përparimit. Në këtë aspekt, Xhaferri duket i vetmuar për kohën, duket i lidhur me letërsinë e paraluftës, po ai të kaluarën nuk e shikon në stilin e himnizimit e të lavdit, si mbështetje për problemet aktuale, po pikërisht duke marrë një qëndrim kërkues e kritik për të kapur esencat krahas situatës kalimtare. Në këtë vështrim, kërkimi letrar i Bilal Xhaferrit në të shkuarën, në rrënjët etnike, nuk bëhet si shpalim dhe fascinim me të kaluarën, po pikërisht si kërkim për të bërë ndërkomunikime të kohëve”... (Sabri Hamiti) në "Poeti i nemun: Bilal Xhaferri"
Shefki Hysa
Bilal Xhaferri
Jetëshkrim
Duhet të kem qenë në klasë të katërt a të pestë të shkollës fillore të vendlindjes sime, më kujtohet ashtu mjegullthi, kur për herë të parë kam lexuar një nga fragmentet e tregimeve të Bilal Xhaferrit… Ishte tregimi “Ti je partizane”, në mos gaboj… Ka kaluar një jetë dhe nuk më shqitet ende nga mendja ajo mbresë e thellë që më la… (Libri me tregimet e Bilalit “Njerëz të rinj, tokë e lashtë” më ra në dorë aty nga vera e vitit 1982. Ma dha për ta lexuar fshehtas miku im, poeti Agim Mato, me të cilin diskutoja për krijimet e mia të para dhe për të ardhmen time si djalë i pasionuar me prejardhje nga një familje e padëshiruar për regjimin e atëhershëm komunist). Që atëherë fillova të interesohesha për shkrimtarin Bilal Xhaferri e për krijimtarinë e tij që sepse më tërhiqte çuditërisht aq shumë… Më dukej sikur i kisha përjetuar dikur diku në një jetë tjetër tërë ato pasqyrime të krijimtarisë së tij, apo sikur kishim arritur në të njëjtin përfundim njëkohësisht, pavarësisht se nuk njiheshim e nuk ishim takuar kurrë më parë, siç u ndodh jo rrallë disa shkencëtarëve, studiuesve apo artistëve që zbulojnë njëherësh të njëjtin ligj, bëjnë të njëjtën shpikje, shtrojnë të njëjtën tezë e hipotezë a realizojnë vepra që përcjellin të njëjtat mesazhe universale, pa ditur asgjë për ekzistencën e njëri-tjetrit… Dhe ky lloj rezultati telepatik, sepse më bënte më të menduar, më shtynte drejt një lloj filozofimi meditativ që më kujtonte se diku ndodhet një fuqi hyjnore e padukshme, pra, vetë Zoti që dikton rrjedhën e mendimeve dhe ndjesive tona dhe që ashtu mjegullthi sikur na zgjon ndjesinë e ekzistencës së shpirtrave binjakë që priren drejt njëri-tjetrit ashtu pakuptuar, megjithëse pluskojnë të vetmuar nëpër hapësirat e pafundme të Universit…
Dhe mësova ashtu pëshpërimthi se ishte bashkëkrahinari im, lindur më 3 nëntor 1935, në Ninat të Konispolit, zonë e krahinës së Çamërisë, pasardhës në fisin e dijetarit të shquar Hoxhë Hasan Tahsini. Një mal e ndante fshatin tim, Shalësin, nga Ninati…
Pra, me Bilalin ishim njëkohësisht kaq pranë dhe kaq larg… Ai i mërguar në gusht të vitit 1969 apo më saktë i “arratisur” prej Shqipërisë, sipas terminologjisë së kohës së Regjimit Komunist, i shpallur “armik” i Atdheut, kurse unë i humbur në hutesën e harresës, asaj shkretëtire mendore që na serviri komunizmi…
Armik i Atdheut!… Përfytyroni, ç’absurditet!… Krijuesi i “Baladës Çame”-armik i Atdheut!… A ka logjikë njerëzore ta besojë këtë veç asaj logjike që e shpiku, logjikës së përbindshave?!…
Mjaftohemi me kaq… Larg labirinteve… Larg përbindshave…
Po cilat janë disa nga karakteristikat thelbësore të jetës së poetit, prozatorit dhe publicistit disident, Bilal Xhaferri?…
Në moshën 8 vjeç i vdiq e ëma, kurse në moshën 10 vjeç, pushteti komunist i pushkatoi të atin nacionalist dhe ai mbeti jetim me tri motra, nën kujdesin e Ferik Hoxhës, gjyshit nga i ati. Pasi kreu shkollën fillore në vendlindje, duke marrë dy klasë në një vit, më 1948 u largua për të gjetur punë në Sarandë, meqenëse nuk kishin asnjë mjet jetese, sidomos kur gjyshi u shpall kulak dhe e shpronësuan. Fillimisht gjeti një punë të rëndomtë në Sarandë; ngarkonte dhe shkarkonte qymyr në anijet e vogla, por, duke qenë i shkathët dhe i zgjuar, më vonë u punësua si korier në postë telegrafin e vendosur në ndërtesën ku kishte punuar doganier poeti rilindas Naim Frashëri. U strehua në familjen e hallës, e cila jetonte në një dhomë të vetme, prandaj shpesh detyrohej të flinte në lulishten buzë detit. Një herë në muaj, pasi merrte triskat, shkonte në Ninat te motrat duke ecur në këmbë dhjetëra kilometra. Për shkak të problemeve biografike, më 1952 e la Sarandën, u fut në hambarin e një anijeje dhe shkoi e u vendos në Durrës. Më 1954-1955 jetoi së bashku me motrën e vogël, Antikën, në një dhomë në Sukth të Durrësit. Aty ndiqnin të dy shkollën shtatëvjeçare, motra ditën, ndërsa ai natën, sepse punonte normist. Që në këtë kohë zuri të shkruante vargjet e para në copa letrash.
Ndërkohë kreu një shkollë teknike për ndërtim dhe u punësua në kantiere ndërtimi, në rruga-ura në Krujë, në hidrocentralin e Ulzës etj. Më 1962-1963 arriti të botojë poezitë dhe tregimet e para në "Zëri i Rinisë", "Drita", "Nëntori", "Ylli" etj. Shumë shkrimtarë dhe kritikë e afruan, e përkrahën dhe e ndihmuan që talenti i tij i spikatur të mos humbiste e të mos vyshkej nën peshën e pasojave të “biografisë së keqe”.
Kulmi i krijimtarisë së tij ishin vitet 1965-1968, kur iu botua vëllimi me tregime “Njerëz të rinj, tokë e lashtë” (1966), vëllimi poetik “Lirishta e kuqe” (1967), i cili, ende pa dalë në qarkullim, u ndalua nga censura komuniste dhe u shndërrua në brumë kartoni. Në këtë periudhë shkroi dhe romanin “Krastakraus” (1967), të cilin e paraqiti për ta botuar.
Në vitin 1968, në një mbledhje në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, ku paraqitej romani “Dasma” i Ismail Kadaresë, Bilali e kritikoi ashpër këtë vepër të cilësuar nga kritika e kohës si “Hark Triumfi” i Metodës së Realizmit Socialist, gjë që zgjoi mërinë e censorëve partiakë, të cilët iu kundërvunë menjëherë, jo vetem duke i kujtuar pushkatimin e të atit, por edhe duke e kërcënuar me fatin që i priste të gjithë armiqtë e klasës. Pas kësaj e përjashtuan menjëherë nga radhët e Lidhjes, i hoqën të drejtën e botimit, u ndalua shpërndarja e librave të tij, u hoq nga libraritë dhe bibliotekat libri “Njerëz të rinj, tokë e lashtë”, u grisën shkrimet e tij nga koleksionet e gazetave dhe revistave, romani “Krastakraus” u arkivua nëpër arkivat e Shtëpisë Botuese “Naim Frashëri”, ndërsa vet Bilali, i mbikqyrur vazhdimisht, u internua në fshatin Hamallë të Durrësit, ku kreu punë krahu në bujqësi, i kërcënuar dita-ditës për t'u arrestuar.
Në këto rrethana tepër të vështira, në gusht 1969, së bashku me kunatin, Selfo Hoxhën, u largua prej Shqipërie, pikërisht, prej vendlindjes për në Greqi. Me vete kishte ca dorëshkrime, ndërkohë që mjaft prej krijimtarisë: poezi, tregime, roman, skenar filmi etj., ua kishte besuar gazetares Ballkiz Halili e poetit Namik Mane. Para se të largohej, shkroi një letër, që ua drejtonte ndjekësve dhe përndjekësve të tij.
Për gati gjashtë muaj u mbajt në kampin e refugjatëve në Janinë (Greqi), pastaj shkoi në SHBA i tërhequr prej patriotëve çamë si Skënder Xhelua e Rexhep Hoxha.
Punoi gati dy vjet në gazetën shqiptare “Dielli”, por për shkak të pikëpamjeve të ndryshme me botuesit e saj, u detyrua të largohej. Më 1971, prej Bostoni dërgoi për botim në Prishtinë, në Ndërmarrjen Botuese “Rilindja” variantin e dytë, të romanit “Krastakraus”, me titullin “Ra Berati”, të cilin “Rilindja” pati mundësinë ta botonte vetëm më 1995, bashkë me vëllimin poetik “Eja trishtim” dhe vëllimin me tregime “Njerëz të rinj, tokë e lashtë”, ku janë përfshirë edhe tregime të tjera të botuara në Shqipëri dhe SHBA. Në letrën shoqëruese të dorëshkrimit të romanit thuhet: “Në përpjekjet e mia të afërta letrare kam menduar një përmbledhje me tregime nga jeta e sotme e popullit kosovar. Për të mbledhur materialet që do të më duhen të shkruaj këtë libër, shpresoj të vij për një vizitë në Kosovë vitin e ardhshëm”.
Në SHBA, për vite të tëra, Bilal Xhaferri u bë strumbullari i bashkimit të shqiptarëve të mërgimit, sidomos i mërgimtarëve çamë, të cilët në këtë periudhë u organizuan prej tij në organizatën Lidhja Çame, me qendër në Çikago, duke përtërirë traditën e mëparshme.
Në Çikago, në tetor të vitit 1974, krijoi edhe revistën “Krahu i Shqiponjës”, të cilën e pagëzoi, drejtoi, përgatiti dhe e botoi deri në fund të jetës. Në këtë revistë botoi shumë artikuj publicistikë, poezi, tregime, fragmente të romanit “Trotuare të kundërta” (1975), fragmente të romanit “Hëna e kantierëve” (1977), skeçe për kurset e gjuhës shqipe që ishin ngritur pranë xhamive, teqeve apo kishave shqiptare, botoi vizatime e karikatura të tij, foto artistike e dokumentare të bëra prej tij etj. Edhe në SHBA shkroi skenare filmash. Në numrin e revistës ku u botua për herë të parë një fragment i romanit “Hëna e kantierëve”, njoftohet, gjithashtu, se nga ky roman po përgatiste një skenar për një film artistik me metrazh të plotë nën titullin e përshtatur në anglisht “The moon of the Contryside” që do të xhirohej nga një kompani e Hollivudit.
Nëpërmjet revistës “Krahu i Shqiponjës” u lidh me shumë atdhetarë në SHBA, Kanada, Evropë, Turqi e gjetkë, me gazeta dhe revista të Diasporës dhe po nëpërmjet saj dhe veprimtarisë së tij, ndikoi mjaft në afrimin, bashkimin dhe bashkëpunimin midis shqiptarëve të të gjitha trevave, prirjeve, partive dhe organizatave politike. “Krahu i Shqiponjës” u kthye në revistë kombëtare, mbahej me shkrimet e mërgimtarëve dhe u drejtohej të gjithë shqiptarëve.
Mbështetje të madhe vëllazërore, morale e materiale kishte sidomos prej shqiptarëve të Kosovës dhe të Malit të Zi, prej partive dhe organizatave të tyre kombëtare, madje prej andej ishin edhe mjaft miq e bashkëpunëtorë të ngushtë të tij. Në një shënim falenderimi, në revistë shkruan: “Gjatë kësaj vere (1981) qëndrova disa muaj në Detroit. Midis shumë miqve, të cilët i falenderoj sinqerisht për mikpritjen e tyre vëllazërore, dua të përmend në mënyrë të veçantë Prof. Prenk Grudën.
Do ta ruaj në mendjen time si një kujtim të bukur kohën që kalova në shtëpinë e tij. Fisnikërinë karakteristike të shqiptarit, Prenka e shprehu thjesht dhe me një përzemërsi të çiltër kur erdhi në hotelin ku kisha zënë vend dhe më ftoi të banoja në shtëpinë e tij, duke më thënë: “Të vijsh njëlloj sikur vjen në shtëpinë tënde. Nuk ke përse të qindrosh në hotel. Paret që mund të prishësh këtu, ruaj që t'i përdorësh për revistën”. Ai më dha një çelës rezervë të shtëpisë së tij të bukur në periferi të Detroitit. Gjatë kohës që unë qëndrova në atë shtëpi e ndjeva veten vërtet si në shtëpine time” (“Krahu i Shqiponjës” 1981).
Po ky atdhetar që shkruante shpesh në revistën “Krahu i Shqiponjës” për çështjen kombëtare, që këmbente letra me Bilal Xhaferrin, i është gjendur afër edhe herë të tjera, e ka inkurajuar dhe i ka ofruar ndihmë të pakursyer. Në një letër (1985) i shkruan: “Qofshi shëndosh e mirë, siç ju dëshiron zemra. Me ju thanë të vërtetën, na ka marrë malli për ju. Dikush prej këtyne tonvet ka qenë në Çikago dhe ka pyet dikend aty për ju, po nuk i kanë thanë aspak fjalë të mira. I kanë thanë se nuk ke punë, as banesë, po je në hall të perëndisë, s'ke ku me ngranë e as ku me e kalue natën. Natyrisht, unë nuk e besoj kurrsesi që të kanë shkue punët kaq keq; i thash këtij që i solli këto fjalë prej Çikagos, mos me e bisedue ket gja me ndokend, se asht hata dhe e pabesueshme. Po unë e di, lum miku, se anmiqtë e ata që janë gojë hale flasin shka u lëshojnë dhambët. Lum vllau, bujrum te na këtu, e mirëse të vijsh si te vllaznit e tu.
Po ju nisi përkthimet prej disa gazetave gjermane, një artikull prej “Business welk” dhe një tjetër prej “New York Times” se ndoshta nuk keni pas rast me i pa.
Na shkruej, bre, burrë dy fjalë, sa me e dijt si ini, ose të lutem na thirr në telefon” (“Krahu i Shqiponjës” 1985, maj).
Pra, edhe në Amerikë, në vendin e lirisë së madhe, dikush e përndiqte dhe e ndëshkonte herë pas here për ta zhdukur atë bashkë me veprën e tij. Kështu, më 1978 e plagosën. Për këtë ngjarje tronditëse në “Krahu i Shqiponjës” është shkruar: “Bilal Xhaferri, editori i revistës “Krahu i Shqiponjës”, ndërsa shkonte në mbledhje për kremtimin e 100-vjetorit të Lidhjes së Prizrenit, u sulmua në errësirë nga tre njerëz të panjohur. Shokët që e prisnin në mbledhje, të shqetësuar nga vonesa e tij, dolën ta kërkonin dhe e gjetën në rrugë, të plagosur në kokë dhe në fytyrë dhe me një prerje thike në brinjë. Policia që u lajmërua dhe mbërriti menjëherë e shpuri të plagosurin në spital” (“Krahu i Shqiponjës”, 1985, maj).
Një herë e një kohë, mbase për frikësim, në Shqipëri u përhap një tashethem rrënqethës, sikur Kadri Hazbiu ishte shprehur se Bilal Xhaferrin do ta sjellim këtu të gjallë a të vdekur. Dhe vërtet që sigurimi i shtetit shqiptar nuk i ndahej as në Amerikë, siç tregojnë miqtë e tij.
Një goditje dërrmuese akoma më e rëndë për Bilalin ishte djegia e redaksisë më 1981 për të cilën ka shkruar në revistën “Krahu i Shqiponjës”: “Një zjarr që ra në ndërtesën ku ishte vendosur “Krahu i Shqiponjës” dogji të gjitha dosjet dhe koleksionet tona. Një tragjedi personale ishte kjo për Bilal Xhaferrin, i cili humbi atje librat dhe dorëshkrimet e tij, vëllime të plota letrare, studime, kërkime shkencore, përkthime, shënime politike, letra, piktura, fotografi, punë dhe përpjekje të dhjetë vjetëve të vështira të mërgimit” (Krahu i Shqiponjës” 1981, janar-shukurt).
Në muajin shtator 1986, një mëngjes, befas Bilali bie pa ndjenja. E shpunë urgjent në spital. U diagnostikua me tumor në kokë. E operuan, por disa ditë pas operacionit vdiq në spitalin e Çikagos, më 14 tetor 1986.
Bashkatdhetarët, të njohur e të panjohur, shokët e miqtë shqiptarë e të huaj, si dhe shtypi i mërgimit e përcollën me nderime të mëdha.
Romani "Krastakraus", i dorëzuar për botim më 1967, u botua vetëm më 1993, në Tiranë prej Shtëpisë Botuese “Bilal Xhaferri”.
Më 3 maj 1995, Presidenti i Republikës e dekoroi me medaljen “Martir i Demokracisë” (Dekreti nr. 1089), me motivacionin "Për përkushtim si publicist e politikan disident në luftën kundër komunizmit e diktaturës, për aspiratat e tij thellësisht kombëtare e demokratike".
Më 6 maj të vitit 1995, unë, si drejtues i Shoqatës Kulturore "Bilal Xhaferri", në bashkëpunim me Qeverinë shqiptare, inicova dhe organizova ceremonialin e rikthimit në Atdhe të eshtrave të poetit, prozatorit dhe publicistit të shquar disident Bilal Xhaferri që tanimë prehet në vendlindje, në Sarandë.
“Bilal Xhaferri ishte një shkrimtar i rrënjëve të etnisë në vitet gjashtëdhjetë, kur letërsia shqipe ose lavdëronte idetë e socializmit, ose fitoren në Luftën e Dytë, duke e thjeshtësuar këtë në absolutin ideologjik të përparimit. Në këtë aspekt, Xhaferri duket i vetmuar për kohën, duket i lidhur me letërsinë e paraluftës, po ai të kaluarën nuk e shikon në stilin e himnizimit e të lavdit, si mbështetje për problemet aktuale, po pikërisht duke marrë një qëndrim kërkues e kritik për të kapur esencat krahas situatës kalimtare. Në këtë vështrim, kërkimi letrar i Bilal Xhaferrit në të shkuarën, në rrënjët etnike, nuk bëhet si shpalim dhe fascinim me të kaluarën, po pikërisht si kërkim për të bërë ndërkomunikime të kohëve”... (Sabri Hamiti) në "Poeti i nemun: Bilal Xhaferri"
Shefki Hysa
Ç’është Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”?!
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” (Komuniteti Kulturor i Çamërisë) është një OJQ shqiptare, me qendër në Tiranë, e themeluar nga një grup gazetarësh, shkrimtarësh, artistësh e intelektualësh, miq e dashamirë të poetit, prozatorit dhe publicistit të shquar disident Bilal Xhaferri, e cila synon madhështimin e kësaj figure të nëpërkëmbur e të flakur në harresë prej ish diktaturës komuniste dhe lartësimin e vlerave të kulturës sonë kombëtare përballë vlerave të qytetërimeve të përparuara botërore, veçanërisht ato të Çamërisë martire.
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” është themeluar në vitin 1993 dhe e miratuar ligjërisht më 1994 si institucion kulturor i specializuar shumëfunksional në vazhdën e zgjerimit të veprimtarisë së shtëpisë botuese “Bilal Xhaferri”, e cila ishte krijuar që në vitin 1991 prej shkrimtarit Shefki Hysa, si një nga entet e para botuese të periudhës postkomuniste me synim për të përzgjedhur e publikuar vlerat më të spikatura të letërsisë botërore, të letërsisë disidente shqiptare dhe të krijimtarisë së talenteve të reja që janë të rrezikuara të humbasin në kushtet e vështira të ekonomisë së tregut.
Bumi i botimeve të kësaj shtëpie botuese si dhe jehona e madhe e veprimtarisë së saj në ato vite, krijoi idenë se duhej themeluar një institucion me hapësira e fushëveprim ligjor më të mëdha se ato të një enti të thjeshtë botues. Pra, dilte si domosdoshmëri krijimi i një organizmi kulturor shumëfunksional më dinjitar, një organizatë jofitimprurëse që të përfshinte edhe fushën e botimeve dhe njëkohësisht të kishte mundësitë e bashkëveprimit me institucione qeveritare e joqeveritare në të gjitha këndvështrimet e jetës, brenda dhe jashtë vendit…
Një grup veprimtarësh çamë së bashku me miqtë e tyre në krahina të ndryshme të Shqipërisë dhe në Diasporë, diskutuan gjatë me intelektualët më të mirë të Komunitetit Kulturor të Çamërisë dhe në bashkëpunim me shumë e shumë shkrimtarë, artistë e intelektualë të tjerë shqiptarë, miq e dashamirë të Bilal Xhaferrit e të Çështjes Çame, vendosëm të krijonin një shoqatë kulturore, që të kishte përveç shtëpisë botuese, edhe shtypin e saj. Pra, duhej të krijonin një organizatë jo qeveritare si Lidhja Çame që kishte krijuar Bilal Xhaferri në Çikago, SHBA apo diçka të përafërt me shoqatën “Çamëria”, por që të prirej më shumë drejt kulturës çame, sesa t’i kushtohej politikës.
Si rezultat i bashkëpunimit gjatë viteve 1993 e 1994 u themelua dhe forcua Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”, si institucion i specializuar që do ta zgjeronte veprimtarinë kulturore tej kufijve të Shqipërisë, në Kosovë e Maqedoni e gjer në SHBA për të bashkërenduar punën me Lidhjen Çame, Lidhjen Kosovare, Lidhjen Demokratike të Malit të Zi, Lidhjen e Shqiptarëve të Maqedonisë e me shumë organizata të tjera që vepronin në kontinentin amerikan. Shoqata do të ishte një zë i fuqishëm për mbështetjen e problemit çam dhe për zgjidhjen e tij në rrugë diplomatike... Pra, këtyre nismëtarëve u duhej të bëheshin nga pak diplomatë, si gjithë shkrimtarët e artistët që vetvetiu marrin rolin e ambasadorëve të kulturës së vendit të tyre… Donin s’donin, do të bëheshin misionarë të kulturës shqiptare, diplomatë të saj…
Po cilët ishin disa prej miqve që u bashkuan në tryezën e kësaj shoqate dhe që e ndihmuan me zemër shqiptari idealin çam?!… Midis tyre u shquan edhe intelektualë të mirënjohur si: Namik Mane, Pandeli Koçi, Pjetër Arbnori, Dritëro Agolli, Ismail Kadare, Ballkiz Halili, Dhori Karaj, Faik Teodori, Fatos M. Rrapaj, Hektor Sejko, Hekuran Halili, Namik Selmani, Martin Mato, Minella Kureta, Sokol Jakova, Vath Koreshi, Axhem Çapo, Balil Proda, Bujar Shurdhi, Qani Biraçi, Xhemil Lato e sa e sa të tjerë, jo vetëm çamë…
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” shumë shpejt u shtri jo vetëm në zonat e komunitetit çam, por edhe në rrethet kryesore të Shqipërisë, kudo që ndodheshin miqtë e veprës e të idealit të Bilal Xhaferrit… Krijoi marrëdhënie shumë të mira me strukturat e shtetit shqiptar, me politikanë të të gjithë spektrit politik, me të pozitës e opozitës, me më të vjetrit e më të rinjtë si: Pjetër Arbnori, Sali Berisha, Ibrahim Rugova e Fatos Nano, Aleksandër Meksi, Servet Pëllumbi e Skënder Gjinushi, Sabri Godo, Fatmir Mediu, Namik Dokle e Arian Madhi, Edi Rama, Hashim Thaçi, Gramoz Ruçi, Bamir Topi, Besnik Mustafaj e Neritan Ceka, Petro Koçi e Preç Zogaj, Ilir Meta, Pëllumb Xhufi e Sabri Hamiti, Makbule Çeço, Jozefina Topalli, Diana Çuli, Lajla Pernaska, Valentina Leskaj, Mimi Kodheli, Majlinda Bregu e sa e sa të tjerë.
Lidhjet e kësaj shoqate u shtrinë dhe u forcuan edhe me ambasada si ajo amerikane, italiane, gjermane, turke etj., apo me personalitete të diplomacisë e kulturës botërore si Hillari Clinton e Doris Pack, Miranda Vickers e James Pettifer, Marko Panela e Callenback, Dr. Haim Reitan, Amir Gilad etj.
Një brez poetësh, gazetarësh, intelektualësh e politikanësht të rinj të talentuar si Agim Mero, Alma Ahmeti, Bianka Bilali, Dylbere Dika, Florian Bulica, Fllanxa Veshi, Kadri Aliu, Kostaq Myrtaj, Ismail Murtaj, Leonora Bilali, Mina Çaushi, Rudina Hasa, Yllka Sulku, Xhulia Xhekaj e sa e sa të tjerë më vonë e më vonë, do të bëheshin ndër vite armata e madhe e luftëtarëve të idealit çam që synonte kjo shoqatë…
Revista “Krahu i shqiponjës”, e themeluar prej Bilal Xhaferrit në SHBA u bë organi që pasqyroi dhe vazhdon të pasqyrojë tërë veprimtarinë e kësaj organizate atdhetare.
Pikësynimi i saj kryesor ishte dhe mbetet madhështimi i figurës së Bilal Xhaferrit dhe i vlerave të kulturës çame e asaj shqiptare përkrah vlerave më të mira botërore... Që të realizohej ky synim, u caktua objektivi më i afërt: Rikthimi i eshtrave të Bilal Xhaferrit në Shqipëri që u realizua më 6 maj 1995 me kontributin e shtetit shqiptar dhe të shkrimtarit Shefki Hysa, kryetar i kësaj shoqate…
Dhe filloi kështu një bashkëpunim i gjatë e lodhës me të gjitha organizmat qeveritare e joqeveritare, derisa u bë e mundur që eshtrat e Bilal Xhaferrit të vinin në atdhe e të preheshin në Sarandë dhe të arriheshin edhe shumë synime të tjera në dobi të kultures shqiptare dhe të zgjidhjes përfundimtare të problemit çam…
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” (Komuniteti Kulturor i Çamërisë) është një OJQ shqiptare, me qendër në Tiranë, e themeluar nga një grup gazetarësh, shkrimtarësh, artistësh e intelektualësh, miq e dashamirë të poetit, prozatorit dhe publicistit të shquar disident Bilal Xhaferri, e cila synon madhështimin e kësaj figure të nëpërkëmbur e të flakur në harresë prej ish diktaturës komuniste dhe lartësimin e vlerave të kulturës sonë kombëtare përballë vlerave të qytetërimeve të përparuara botërore, veçanërisht ato të Çamërisë martire.
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” është themeluar në vitin 1993 dhe e miratuar ligjërisht më 1994 si institucion kulturor i specializuar shumëfunksional në vazhdën e zgjerimit të veprimtarisë së shtëpisë botuese “Bilal Xhaferri”, e cila ishte krijuar që në vitin 1991 prej shkrimtarit Shefki Hysa, si një nga entet e para botuese të periudhës postkomuniste me synim për të përzgjedhur e publikuar vlerat më të spikatura të letërsisë botërore, të letërsisë disidente shqiptare dhe të krijimtarisë së talenteve të reja që janë të rrezikuara të humbasin në kushtet e vështira të ekonomisë së tregut.
Bumi i botimeve të kësaj shtëpie botuese si dhe jehona e madhe e veprimtarisë së saj në ato vite, krijoi idenë se duhej themeluar një institucion me hapësira e fushëveprim ligjor më të mëdha se ato të një enti të thjeshtë botues. Pra, dilte si domosdoshmëri krijimi i një organizmi kulturor shumëfunksional më dinjitar, një organizatë jofitimprurëse që të përfshinte edhe fushën e botimeve dhe njëkohësisht të kishte mundësitë e bashkëveprimit me institucione qeveritare e joqeveritare në të gjitha këndvështrimet e jetës, brenda dhe jashtë vendit…
Një grup veprimtarësh çamë së bashku me miqtë e tyre në krahina të ndryshme të Shqipërisë dhe në Diasporë, diskutuan gjatë me intelektualët më të mirë të Komunitetit Kulturor të Çamërisë dhe në bashkëpunim me shumë e shumë shkrimtarë, artistë e intelektualë të tjerë shqiptarë, miq e dashamirë të Bilal Xhaferrit e të Çështjes Çame, vendosëm të krijonin një shoqatë kulturore, që të kishte përveç shtëpisë botuese, edhe shtypin e saj. Pra, duhej të krijonin një organizatë jo qeveritare si Lidhja Çame që kishte krijuar Bilal Xhaferri në Çikago, SHBA apo diçka të përafërt me shoqatën “Çamëria”, por që të prirej më shumë drejt kulturës çame, sesa t’i kushtohej politikës.
Si rezultat i bashkëpunimit gjatë viteve 1993 e 1994 u themelua dhe forcua Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”, si institucion i specializuar që do ta zgjeronte veprimtarinë kulturore tej kufijve të Shqipërisë, në Kosovë e Maqedoni e gjer në SHBA për të bashkërenduar punën me Lidhjen Çame, Lidhjen Kosovare, Lidhjen Demokratike të Malit të Zi, Lidhjen e Shqiptarëve të Maqedonisë e me shumë organizata të tjera që vepronin në kontinentin amerikan. Shoqata do të ishte një zë i fuqishëm për mbështetjen e problemit çam dhe për zgjidhjen e tij në rrugë diplomatike... Pra, këtyre nismëtarëve u duhej të bëheshin nga pak diplomatë, si gjithë shkrimtarët e artistët që vetvetiu marrin rolin e ambasadorëve të kulturës së vendit të tyre… Donin s’donin, do të bëheshin misionarë të kulturës shqiptare, diplomatë të saj…
Po cilët ishin disa prej miqve që u bashkuan në tryezën e kësaj shoqate dhe që e ndihmuan me zemër shqiptari idealin çam?!… Midis tyre u shquan edhe intelektualë të mirënjohur si: Namik Mane, Pandeli Koçi, Pjetër Arbnori, Dritëro Agolli, Ismail Kadare, Ballkiz Halili, Dhori Karaj, Faik Teodori, Fatos M. Rrapaj, Hektor Sejko, Hekuran Halili, Namik Selmani, Martin Mato, Minella Kureta, Sokol Jakova, Vath Koreshi, Axhem Çapo, Balil Proda, Bujar Shurdhi, Qani Biraçi, Xhemil Lato e sa e sa të tjerë, jo vetëm çamë…
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” shumë shpejt u shtri jo vetëm në zonat e komunitetit çam, por edhe në rrethet kryesore të Shqipërisë, kudo që ndodheshin miqtë e veprës e të idealit të Bilal Xhaferrit… Krijoi marrëdhënie shumë të mira me strukturat e shtetit shqiptar, me politikanë të të gjithë spektrit politik, me të pozitës e opozitës, me më të vjetrit e më të rinjtë si: Pjetër Arbnori, Sali Berisha, Ibrahim Rugova e Fatos Nano, Aleksandër Meksi, Servet Pëllumbi e Skënder Gjinushi, Sabri Godo, Fatmir Mediu, Namik Dokle e Arian Madhi, Edi Rama, Hashim Thaçi, Gramoz Ruçi, Bamir Topi, Besnik Mustafaj e Neritan Ceka, Petro Koçi e Preç Zogaj, Ilir Meta, Pëllumb Xhufi e Sabri Hamiti, Makbule Çeço, Jozefina Topalli, Diana Çuli, Lajla Pernaska, Valentina Leskaj, Mimi Kodheli, Majlinda Bregu e sa e sa të tjerë.
Lidhjet e kësaj shoqate u shtrinë dhe u forcuan edhe me ambasada si ajo amerikane, italiane, gjermane, turke etj., apo me personalitete të diplomacisë e kulturës botërore si Hillari Clinton e Doris Pack, Miranda Vickers e James Pettifer, Marko Panela e Callenback, Dr. Haim Reitan, Amir Gilad etj.
Një brez poetësh, gazetarësh, intelektualësh e politikanësht të rinj të talentuar si Agim Mero, Alma Ahmeti, Bianka Bilali, Dylbere Dika, Florian Bulica, Fllanxa Veshi, Kadri Aliu, Kostaq Myrtaj, Ismail Murtaj, Leonora Bilali, Mina Çaushi, Rudina Hasa, Yllka Sulku, Xhulia Xhekaj e sa e sa të tjerë më vonë e më vonë, do të bëheshin ndër vite armata e madhe e luftëtarëve të idealit çam që synonte kjo shoqatë…
Revista “Krahu i shqiponjës”, e themeluar prej Bilal Xhaferrit në SHBA u bë organi që pasqyroi dhe vazhdon të pasqyrojë tërë veprimtarinë e kësaj organizate atdhetare.
Pikësynimi i saj kryesor ishte dhe mbetet madhështimi i figurës së Bilal Xhaferrit dhe i vlerave të kulturës çame e asaj shqiptare përkrah vlerave më të mira botërore... Që të realizohej ky synim, u caktua objektivi më i afërt: Rikthimi i eshtrave të Bilal Xhaferrit në Shqipëri që u realizua më 6 maj 1995 me kontributin e shtetit shqiptar dhe të shkrimtarit Shefki Hysa, kryetar i kësaj shoqate…
Dhe filloi kështu një bashkëpunim i gjatë e lodhës me të gjitha organizmat qeveritare e joqeveritare, derisa u bë e mundur që eshtrat e Bilal Xhaferrit të vinin në atdhe e të preheshin në Sarandë dhe të arriheshin edhe shumë synime të tjera në dobi të kultures shqiptare dhe të zgjidhjes përfundimtare të problemit çam…
Shtëpia botuese me emrin e Bilal Xhaferrit
Shtëpia Botuese “Bilal Xhaferri” është një nga entet e para botuese shqiptare të periudhës postkomuniste me synim për të përzgjedhur e publikuar vlerat më të spikatura të letërsisë botërore, të letërsisë disidente shqiptare dhe të krijimtarisë së talenteve të reja që janë të rrezikuara të humbasin në kushtet e vështira të ekonomisë së tregut.
Shtëpia botuese “Bilal Xhaferri” u krijua si rezultat i mendimit se kultura, arti, letërsia dhe figurat që i përfaqësojnë, me vlerat e tyre, janë ambasadorët dhe diplomatët më bindës e më rezultativë për paraqitjen dinjitoze të një kombi përballë kombeve të tjera të qytetëruara. Më 27 janar 1992 doli leja nga Ministria e Kulturës për themelimin e këtij enti botues. Ministër aso kohe ishte shkrimtari Vath Koreshi, një ndër përkrahësit e nxitësit e fillimeve letrare të talentit Bilal Xhaferri. Vathi e firmosi gjithë entuziazëm lejen për veprimtari botuese dhe premtoi se do të jepte vazhdimisht përkrahjen e tij dhe të shumë prej miqve të Bilalit.
Atëherë ishte një periudhë kur vepra e Bilal Xhaferrit ishte e harruar. Vlerat e tij ishin të mohura prej ish-diktaturës komuniste. Ishte detyrë e intelektualëve çamë si Shefki Hysa që të përpiqeshin për lartësimin e veprës së Bilalit dhe të thesareve të folklorit dhe kulturës çame, vlera të mëdha të nëpërkëmbura që ende nuk i njihte publiku shqiptar. Nëpërmjet figurës së Bilal Xhaferrit, talent i jashtëzakonshëm që kishte shkëlqyer si një yll në horizontin e letërisë shqiptare në vitet ‘60 dhe që ishte shuar befas prej goditjes fatale që mori prej ish-diktaturës komuniste, mund të shpaloseshin para shqiptarëve dhe botës së qytetëruar, perlat e mrekullueshme të eposit popullor çam. Duke njohur këto vlera të mahnitshme të Çamërisë, shqiptarët dhe tërë dashamirët e huaj do të zgjonin interesimin dhe do të dashuroheshin pas çështjes çame, si pas një institucioni besimi të rrallë e të shenjtë që u përkiste edhe atyre.
Shtëpia botuese “Bilal Xhaferri” në sajë të aftësive, përkushtimit të madh dhe lidhjeve të shumta me politikën shqiptare e atë ndërkombëtare të shkrimtarit Shefki Hysa, u rrit shpejt dhe po përjetonte dita-ditës një bum botimesh të veprave të zgjedhura nga letërsia botërore, të librave të shkrimtarëve ish të përndjekur politikë si Pjetër Arbnori dhe veçanërisht të talenteve të reja.
Stafi i saj bënte të gjitha përpjekjet që djemtë dhe vajzat e reja plot talent, jo vetëm të Komunitetit Çam, të gjenin vetveten në shtëpinë botuese “Bilal Xhaferri”, të afirmoheshin e të mos pësonin fatin e dikurshëm të Bilalit, në periudhën e vështirë të tranzicionit të egër kapitalist që po përjetonte Shqipëria. Në vitet e para të periudhës postkomuniste ishte e vështirë të gjeje mjete monetare për botime librash dhe talentet e reja shihnin një strehë ëndrrash tek ky ent botues, pjesë përbërëse e institucionit Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”…
Në vitin 1993 u arrit të botohej edhe romani “Krastakraus” i Bilal Xhaferrit. Ishte një nga veprat më të realizuara artistikisht me temën dhe problematikën e etnisë shqiptare aq të parapëlqyer prej këtij autori. Botimi u mundësua edhe me ndihmën e intelektuales çame Ballkiz Halili, e cila e kishte ruajtur të fshehur për vite me radhë një kopje të daktilografuar të këtij romani. Ky botim ishte një sukses i madh e i papritur . Më në fund po i paraqitej një vepër nga më dinjitozet opinionit shqiptar, jo thjesht figura e Bilalit, shkrimtarit disident të kacafytur dhëmbë për dhëmbë me ish-regjimin diktatorial shqiptar.
Numri i botimeve u rrit nga viti në vit dhe Shtëpia Botuese “Bilal Xhaferri” luajti një rol të madh për kombëtarizimin e ndërkombëtarizimin e problemit çam tashmë në prag të zgjidhjes.
Ja disa nga botimet më të spikatura të këtij institucioni me vlera kombëtare:
“Dashuri fatale”, romancë (1992), Alfred de Musset.
“Dashuri e përgjakur (Përtej largësive)”, romancë (1992), Bilal Xhaferri
“Lavirja e denjë për respekt”, novela (1992), Jean Paul Sartre
“Kur dynden vikingët”, novelë (1992), Pjetër Arbnori
“Krisja e zemrës”, poezi (1992), Gjin Progni
“Turtullesha dhe djalli”, tregime (1992), Shefki Hysa
“Krastakraus (Ra Berati)”, roman (1993), Bilal Xhaferri
“Mos ma kujto vdekjen”, poezi (1993), Rudina Hasa
“Rebel”, poezi (1993), Shpëtim Roqi
“Nata e qiparisave të huaj”, ese (1994), Artur Spanjolli
“Bukuroshja me hijen”, romancë (1994), Pjetër Arbnori
“Robër të paqes”, roman (1994), Shefki Hysa
“Engjëll mëkatar”, poezi (1994), Mirela Rapi
“Dosjet e gjalla”, publicistikë (1995), Agim Musta
“Pjergulla e lotëve”, poezi (1995), Namik Mane
“Kali i përmallimit”, poezi (1996), Arshin Rexha
“Yjet e ëndrrave”, poezi (1996), Etleva Shahini,
“Vorbulla”, roman (1997), Pjetër Arbnori
“Parajsa e mallkuar”, roman (1997), Shefki Hysa
“Parajsa e shitur”, poezi (2002), Dylbere Dika
“Dhe dita vdes”, tregime (2003), Dylbere Dika
“Klithmë shpirti”, poezi (2004), Liri Hidërshaj
“Aromë Çamërie”, tregime (2004), Shefki Hysa
“Mrekullitë e rreme”, tregime (2005), Shefki Hysa
“Mëkim shpirtëror”, novelë (2005), Liri Hidërshaj
“Për pak lumturi”, poezi (2006), Venka Capa
“Rrëfimi”, novelë (2006), Liri Hidërshaj
“Dialog për paqen e pamundur”, publicistikë (2006), Hysen Haxhiaj
“Pikëllim familjar”, poezi (2006), Mina Çaushi
“Me putrat tona shetitëm botën”, roman (2007), Xhulia Xhekaj
“Dodona tempulli i lashtë i Shqipërisë”, artikuj studimorë (2007), Rasim Bebo
“Pendimi”, novelë (2007), Liri Hidërshaj
“Lotët e trëndafilit”, poezi (2008), Kostaq Myrtaj etj.,etj.
Shtëpia Botuese “Bilal Xhaferri” është një nga entet e para botuese shqiptare të periudhës postkomuniste me synim për të përzgjedhur e publikuar vlerat më të spikatura të letërsisë botërore, të letërsisë disidente shqiptare dhe të krijimtarisë së talenteve të reja që janë të rrezikuara të humbasin në kushtet e vështira të ekonomisë së tregut.
Shtëpia botuese “Bilal Xhaferri” u krijua si rezultat i mendimit se kultura, arti, letërsia dhe figurat që i përfaqësojnë, me vlerat e tyre, janë ambasadorët dhe diplomatët më bindës e më rezultativë për paraqitjen dinjitoze të një kombi përballë kombeve të tjera të qytetëruara. Më 27 janar 1992 doli leja nga Ministria e Kulturës për themelimin e këtij enti botues. Ministër aso kohe ishte shkrimtari Vath Koreshi, një ndër përkrahësit e nxitësit e fillimeve letrare të talentit Bilal Xhaferri. Vathi e firmosi gjithë entuziazëm lejen për veprimtari botuese dhe premtoi se do të jepte vazhdimisht përkrahjen e tij dhe të shumë prej miqve të Bilalit.
Atëherë ishte një periudhë kur vepra e Bilal Xhaferrit ishte e harruar. Vlerat e tij ishin të mohura prej ish-diktaturës komuniste. Ishte detyrë e intelektualëve çamë si Shefki Hysa që të përpiqeshin për lartësimin e veprës së Bilalit dhe të thesareve të folklorit dhe kulturës çame, vlera të mëdha të nëpërkëmbura që ende nuk i njihte publiku shqiptar. Nëpërmjet figurës së Bilal Xhaferrit, talent i jashtëzakonshëm që kishte shkëlqyer si një yll në horizontin e letërisë shqiptare në vitet ‘60 dhe që ishte shuar befas prej goditjes fatale që mori prej ish-diktaturës komuniste, mund të shpaloseshin para shqiptarëve dhe botës së qytetëruar, perlat e mrekullueshme të eposit popullor çam. Duke njohur këto vlera të mahnitshme të Çamërisë, shqiptarët dhe tërë dashamirët e huaj do të zgjonin interesimin dhe do të dashuroheshin pas çështjes çame, si pas një institucioni besimi të rrallë e të shenjtë që u përkiste edhe atyre.
Shtëpia botuese “Bilal Xhaferri” në sajë të aftësive, përkushtimit të madh dhe lidhjeve të shumta me politikën shqiptare e atë ndërkombëtare të shkrimtarit Shefki Hysa, u rrit shpejt dhe po përjetonte dita-ditës një bum botimesh të veprave të zgjedhura nga letërsia botërore, të librave të shkrimtarëve ish të përndjekur politikë si Pjetër Arbnori dhe veçanërisht të talenteve të reja.
Stafi i saj bënte të gjitha përpjekjet që djemtë dhe vajzat e reja plot talent, jo vetëm të Komunitetit Çam, të gjenin vetveten në shtëpinë botuese “Bilal Xhaferri”, të afirmoheshin e të mos pësonin fatin e dikurshëm të Bilalit, në periudhën e vështirë të tranzicionit të egër kapitalist që po përjetonte Shqipëria. Në vitet e para të periudhës postkomuniste ishte e vështirë të gjeje mjete monetare për botime librash dhe talentet e reja shihnin një strehë ëndrrash tek ky ent botues, pjesë përbërëse e institucionit Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”…
Në vitin 1993 u arrit të botohej edhe romani “Krastakraus” i Bilal Xhaferrit. Ishte një nga veprat më të realizuara artistikisht me temën dhe problematikën e etnisë shqiptare aq të parapëlqyer prej këtij autori. Botimi u mundësua edhe me ndihmën e intelektuales çame Ballkiz Halili, e cila e kishte ruajtur të fshehur për vite me radhë një kopje të daktilografuar të këtij romani. Ky botim ishte një sukses i madh e i papritur . Më në fund po i paraqitej një vepër nga më dinjitozet opinionit shqiptar, jo thjesht figura e Bilalit, shkrimtarit disident të kacafytur dhëmbë për dhëmbë me ish-regjimin diktatorial shqiptar.
Numri i botimeve u rrit nga viti në vit dhe Shtëpia Botuese “Bilal Xhaferri” luajti një rol të madh për kombëtarizimin e ndërkombëtarizimin e problemit çam tashmë në prag të zgjidhjes.
Ja disa nga botimet më të spikatura të këtij institucioni me vlera kombëtare:
“Dashuri fatale”, romancë (1992), Alfred de Musset.
“Dashuri e përgjakur (Përtej largësive)”, romancë (1992), Bilal Xhaferri
“Lavirja e denjë për respekt”, novela (1992), Jean Paul Sartre
“Kur dynden vikingët”, novelë (1992), Pjetër Arbnori
“Krisja e zemrës”, poezi (1992), Gjin Progni
“Turtullesha dhe djalli”, tregime (1992), Shefki Hysa
“Krastakraus (Ra Berati)”, roman (1993), Bilal Xhaferri
“Mos ma kujto vdekjen”, poezi (1993), Rudina Hasa
“Rebel”, poezi (1993), Shpëtim Roqi
“Nata e qiparisave të huaj”, ese (1994), Artur Spanjolli
“Bukuroshja me hijen”, romancë (1994), Pjetër Arbnori
“Robër të paqes”, roman (1994), Shefki Hysa
“Engjëll mëkatar”, poezi (1994), Mirela Rapi
“Dosjet e gjalla”, publicistikë (1995), Agim Musta
“Pjergulla e lotëve”, poezi (1995), Namik Mane
“Kali i përmallimit”, poezi (1996), Arshin Rexha
“Yjet e ëndrrave”, poezi (1996), Etleva Shahini,
“Vorbulla”, roman (1997), Pjetër Arbnori
“Parajsa e mallkuar”, roman (1997), Shefki Hysa
“Parajsa e shitur”, poezi (2002), Dylbere Dika
“Dhe dita vdes”, tregime (2003), Dylbere Dika
“Klithmë shpirti”, poezi (2004), Liri Hidërshaj
“Aromë Çamërie”, tregime (2004), Shefki Hysa
“Mrekullitë e rreme”, tregime (2005), Shefki Hysa
“Mëkim shpirtëror”, novelë (2005), Liri Hidërshaj
“Për pak lumturi”, poezi (2006), Venka Capa
“Rrëfimi”, novelë (2006), Liri Hidërshaj
“Dialog për paqen e pamundur”, publicistikë (2006), Hysen Haxhiaj
“Pikëllim familjar”, poezi (2006), Mina Çaushi
“Me putrat tona shetitëm botën”, roman (2007), Xhulia Xhekaj
“Dodona tempulli i lashtë i Shqipërisë”, artikuj studimorë (2007), Rasim Bebo
“Pendimi”, novelë (2007), Liri Hidërshaj
“Lotët e trëndafilit”, poezi (2008), Kostaq Myrtaj etj.,etj.
Subscribe to:
Posts (Atom)
